روز ولنتاین ایرانی، جشن اسفندگان

روز ولنتاین ایرانی، جشن اسفندگان

روز ولنتاین ایرانی، جشن اسفندگان (جشن سپندارمذگان) در ایران باستان دو جشن از جهاتی با ولنتاین مشابهت داشته است.

یکی جشن مهرگان که در شانزدهم مهر ماه برگزار می‌شده و در آن مردم به یکدیگر هدیه می‌داده‌اند و دیگری جشن اسفندگان یا سپندارمذگان بوده که پنجم اسفند برگزار می‌شده و مردان به همسران خود هدیه داده و از آن‌ها تجلیل می‌کرده و بر تخت می‌نشانده‌اند.

امروزه نیز بعضی از زرتشتیان ایران، روز سپندارمذ (پنجم) از ماه سپندارمذ (اسفند) را روز ۲۹ بهمن و روز جشن سپندارمذگان می‌دانند.

جشن «سِپَندارمَذگان» یکی از جشن‌های ارزشمند ایرانیان است که از دل تاریخ و هزاره‌های دور به ما رسیده و پاس‌داشت و برگزاری آن، بایسته و نشان ارج‌گذاری به مادران و بانوان و از همه مهم‌تر پاس‌داشت فرهنگ نیاکانی خویش است. با این‌همه، بیش از یک دهه است که شوربختانه برگزاری روز ساختگی «ولنتاین» که نمود کامل تهاجم فرهنگی است

جشن سِپَندارمَذگان یا اِسپَندگان یا اِسفَندارمَذگان روز گرامیداشت زن، زمین و دلدادگان است، یکی از جشن‌های ایران باستان است که در روز ۵ اسفند را روز بزرگداشت زن و زمین و دلدادگان، می‌دانستند.

در گاه‌شماری یزدگردی (ساسانی) و گاه‌شماری اوستایی نو هر ماه ۳۰ روز بوده است و ۵ روز به آخر سال اضافه می‌شده است. در این تقویم هر روزی از ماه به جای شماره، اسم مخصوصی دارد و در روزی که اسم ماه و روز با یکدیگر همسان می‌شود جشنی برگزار می‌شود. روز ۵ ام هر ماه اسپند نامیده می‌شود و در ۵ ام ماه اسپند چشن سپندارمذگان برگزار می‌شود.

این روش نامگذاری ۳۰ روز ماه به دلیل داشتن فقط ۳۰ اسم برای هر روز از ماه با گاه‌شماری هجری خورشیدی با ماه های ۳۱ روزه هماهنگی و امکان تعریف ندارد.
منابع کهن از جمله ابوریحان این جشن را در ۵ اسفند یاد کرده‌اند، با توجه به تغییر ساختار گاه‌شمار ایرانی و سی و یک روزه شدن شش ماه نخست سال در گاه‌شماری خورشیدی، برخی این جشن را در ۲۹ بهمن و برخی در ۵ اسفند برگزار می‌کنند.

بر پایهٔ منابع کهن و همان‌طور که از نام آن پیداست این جشن به روز اسپند یعنی پنجمین روز ماه از ماه اسفند اشاره دارد. در هر ماه، یک بار، نام روز و ماه یکی می‌شده‌ است که در همان روز که نامش با نام ماه مقارن می‌شد، جشنی ترتیب می‌دادند متناسب با نام آن روز و ماه. همین‌طور روز پنجم هر ماه سپندار مذ یا اسفندار مذ نام داشت که در ماه دوازدهم سال که آن هم اسفندار مذ نام داشت، جشنی با همین عنوان می‌گرفتند.

محمد نجاری پژوهشگر مطالعات تطبیقی زنان در هنر و ادبیات، نیز در سخنرانی خود با عنوان سوگ و سورنامه، با استناد به ابوریحان بیرونی و گُردیزی، تاریخ پنج اسفند را در گاه‌شمار زرتشتی درست می‌داند و می‌گوید: «بنا به گفتهٔ ابوریحان اسپندارمَذ ایزد موکل بر زمین و ایزدِ پشتیبان و نگاهبان زنان شوهر دوست و پارسا و درستکار بوده و به همین مناسبت این روز، جشن زنان، نامگذاری و مردم برای گرامیداشت زنان، به ایشان کادو می‌دادند و بخشش می‌کردند.

این گزاره را گردیزی نیز در زین الاخبار آورده‌است: از این روی جشن را مردگیران می‌گفتند که زنان به اختیار خویش و با آزادی، شوی و مَرد زندگی خود را برمی‌گزیدند؛ بنابراین در روز پنجم ماه اسفند جشن زنانهٔ «مَردگیران» یا «مژدگیران» که ویژه زنان نام داشته، برگزار می‌شده‌است؛ پس تاریخ درست جشن سپندارمذگان یا اسپندگان یا مردگیران یا مژدگیران، در گاه‌شمار خورشیدی ۵ اسفند خواهد بود.
چرا ولنتاین در ایران شایع شده است؟

روز عشاق ایرانی

ابوریحان بیرونی در اواخر قرن چهارم درباره جشن ایرانی «سپندارمذگان» و سنت‌های این روز نوشته است:

فوریه (۲۵ بهمن‌ماه) در کشورهای مختلف جهان به‌عنوان روز «ولنتاین»، برای گرامی‌داشت و ابراز «عشق» جشن گرفته می‌شود.
ولنتاین هرچند ریشه در فرهنگ مسیحیت دارد، اما در دهه‌ها و سال‌های اخیر در بسیار دیگر از فرهنگ‌ها از جمله در ایران و افغانستان هم جشن گرفته می‌شود.
با این حال، ایرانیان در پیشینه تاریخی-فرهنگی خودشان روز «سپندارمذگان» را برای بزرگداشت عشق و دوستی و مهر گرامی داشته‌اند که بسیار به روز ولنتاین در تقویم میلادی نزدیک است. پژوهشگران «سپندارمذگان» را روز ۲۹ بهمن‌ماه در تقویم خورشیدی می‌‌دانند.

ابوریحان بیرونی، ریاضی‌دان، تاریخ‌پژوه و تقویم‌شناس ایرانی نیمه دوم قرن چهارم واوایل قرن پنجم قمری، در کتاب « آثارالباقیه» درباره جشن‌های ایرانی نوشته است. ابوریحان بیرونی در بخشی از این کتاب درباره «سپندارمذگان» نوشته است:

«اسفندارمذماه روز پنجم آن روز اسفندارمذ است و برای اتفاق دو نام آن را چنین نامیده‌اند و معنای آن عقل و حلم است و اسفندارمذ فرشته موکل بر زمین است و نیز بر زن‌های درستکار و عفیف و شوهردوست و خیرخواه موکل است و در زمان گذشته این ماه به ویژه این روز عید زنان بوده و در این عید مردان به زنان بخشش می نمودند و هنوز هم این رسم در اصفهان و ری و دیگر بلدان پهله باقی مانده و به فارسی مردگیران می‌گویند.

در این روز عوام مویز را با دانه انار می کوبند و می گویند تریاقی خواهد شد که از زیان گزیدن کژدمها دفع می کند و از آغاز سپیده دم تا طلوع آفتاب این رقیه (افسون) را بر کاغذهای چهارگوش می نویسند و آن افسون این است بسم الله الرحمن الرحیم اسفندارمذماه و اسفندارمذ روز بستم دم و رفت زیر و زبر از همه جز ستوران بنام یزدان و بنام جم و فریدون بسم الله بآدم و حسبی الله وحده و کفی.»

منبع:
بیرونی، ابوریحان. (۱۳۶۳) آثارالباقیه. ترجمه اکبر داناسرشت، انتشارات امیرکبیر. تهران صفحه ۳۵۵