عادت و اشتیاق به نوشیدن قهوه
بسیاری از ما صبح خود را با یک فنجان قهوه شروع می‌کنیم یا عصرها حتما نیاز داریم تا با یک لیوان قهوه سرحال شویم .
اما این عادت و اشتیاق به نوشیدن قهوه از کجا آمده است !؟
منشأ دقیق قهوه همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد . اینکه چه کسی برای اولین بار دانه‌های قهوه را دم کرد ، مشخص نیست ، اما افسانه‌های زیادی درباره کشف آن وجود دارد .
یکی از شناخته‌شده‌ترین این افسانه‌ها ، به قرن نهم میلادی در اتیوپی بازمی‌گردد . گفته می‌شود یک چوپان به نام «خالد» متوجه شد که بزهایش پس از خوردن نوعی میوه قرمز در کوهستان بیش از حد پرانرژی و ناآرام شده‌اند .
او این دانه‌ها را نزد یک راهب محلی برد که از آن‌ها خوشش نیامد و آن‌ها را در آتش انداخت . اما ناگهان عطر دل‌انگیزی از دانه‌های برشته‌شده به مشام رسید . پس از آن دانه‌های برشته‌شده را آسیاب کرده و در آب‌جوش دم کردند و به این ترتیب اولین فنجان قهوه متولد شد .
با وجود جذابیت این داستان ، هیچ مدرک معتبری از وجود آن پیش از قرن هفدهم میلادی وجود ندارد . بنابراین احتمالاً این روایت بیشتر یک افسانه محلی است .
برخی محققان معتقدند که قهوه در واقع قرن‌ها پیش از این در آفریقا مصرف می‌شده است . قبایل بومی ، از جمله اجداد قوم گالا در اتیوپی ، ممکن است از دانه‌های قهوه در غذاهای خود استفاده کرده باشند . هرچند در این خصوص هم هیچ سند تاریخی معتبری وجود ندارد .
اولین شواهد مستند از مصرف قهوه به نوشته‌های زکریای رازی ، پزشک و شیمی‌دان ایرانی ، در قرن نهم میلادی بازمی‌گردد .
او در متون پزشکی خود از ماده‌ای با نام «بُنّ» ، که احتمالاً به میوه قهوه اشاره دارد و نوشیدنی‌ای به نام «بُنچام» که با آن درست می‌شود صحبت می‌کند .
وی می‌نویسد که این نوشیدنی برای افراد گرم‌مزاج مفید است ، اما میل جنسی را کاهش می‌دهد .
ابن سینا طبیب مشهور قرن یازدهم میلادی نیز در بخش طب از کتاب قانون خود به قهوه اشاره کرده و آن را نوشیدنی‌ای با خاصیت ضدبو، پاک‌کننده پوست و تأثیرگذار بر ذهن معرفی کرده است . این احتمالاً اولین اشاره ثبت‌شده به قهوه به عنوان یک محرک است .
گسترش قهوه در جهان اسلام و ظهور قهوه‌خانه‌ها
قهوه خیلی زود در جهان اسلام محبوب شد . صوفیان یمنی از آن برای افزایش تمرکز در عبادات شبانه استفاده می‌کردند .
این نوشیدنی در سال ۱۴۱۴ میلادی به مکه رسید و سپس از یمن به مصر منتقل شد ، جایی که نخستین قهوه‌خانه‌های قاهره تأسیس شدند .
قهوه‌خانه‌ها به مراکزی اجتماعی تبدیل شدند که مردم در آنجا گرد هم می‌آمدند ، بازی و استراحت می‌کردند و اخبار و داستان‌ها را با هم به اشتراک می‌گذاشتند .
با این حال ، برخی مقامات مذهبی نسبت به مصرف قهوه مشکوک بودند . آن‌ها قهوه را مشابه حشیش و الکل می‌دانستند که در اسلام حرام شده بود . تلاش‌هایی برای ممنوعیت قهوه صورت گرفت اما در نهایت چون نامی از آن در قرآن نیامده بود ، این ممنوعیت لغو شد .
قهوه‌خانه‌ها به مکان‌هایی برای دورهمی‌های روشنفکران تبدیل شدند ، جایی که مردم درباره سیاست و مسائل اجتماعی بحث می‌کردند . این موضوع باعث شد که حکومت‌های عثمانی و برخی مقامات مذهبی بارها تلاش کنند قهوه‌خانه‌ها را تعطیل کنند اما قهوه ، مانند خود زندگی ، متوقف نشد .
ورود قهوه به غرب ؛ از تردید تا پذیرش
قهوه از دو مسیر به اروپا راه یافت : یکی از امپراتوری عثمانی و دیگری از بندر «مُخا» (موکا) در یمن و از طریق دریا .
در قرن هفدهم ، شرکت‌های هند شرقی انگلیس و هلند به تجارت قهوه در خاورمیانه علاقه‌مند شدند . در ابتدا مصرف قهوه در اروپا با سوءظن همراه بود و به آن «نوشیدنی شیطانی» می‌گفتند زیرا آن را نوشیدنی‌ای با منشأ اسلامی می‌دانستند .
گفته می‌شود که در حدود سال ۱۶۰۰ میلادی پاپ کلمنت هشتم برای مشروعیت بخشیدن به قهوه در میان مسیحیان آن را غسل تعمید داد . این اقدام انحصار فرهنگی مسلمانان بر قهوه را به چالش کشید .
با آغاز قرن هجدهم بریتانیا ، فرانسه و هلند بذرهای قهوه را به مستعمرات خود در اندونزی ، هند ، سریلانکا و کارائیب بردند .
بازار جهانی قهوه از این پس از خاورمیانه به اروپای غربی منتقل شد و صنعت قهوه تحت سلطه تجار اروپایی قرار گرفت .
قهوه در دنیای امروز ؛ محبوبیت و چالش‌ها
امروزه ، قهوه یکی از پرمصرف‌ترین نوشیدنی‌های جهان است و تحقیقات علمی مختلف نیز به مزایای سلامتی آن اشاره دارند .
برخی تحقیقات نشان می‌دهند که قهوه می‌تواند از بیماری آلزایمر جلوگیری کرده و طول عمر را افزایش دهد .
کارشناسان با این وجود می‌گویند تولید قهوه یک چالش زیست‌محیطی جدی است و تغییرات اقلیمی ممکن است باعث کاهش شدید تولید قهوه در آینده شود .
از همین رو آنان پیشنهاد کرده‌اند که برای حفظ این صنعت ، روش‌های پایدارتری برای تولید و تجارت قهوه در نظر گرفته شود .
